Χάπια ή δίαιτα; Βιοκλιματική τεχνολογία και βιώσιμη λιτότητα.

Σκίτσο: Chris Madden

Η ιστορία κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο από χρόνια: Στον διαστημικό ανταγωνισμό της δεκαετίας του 1960, η NASA συνειδητοποίησε ότι τα κλασσικά στυλό δεν μπορούν να λειτουργήσουν στο Διάστημα και έπρεπε να βρεθεί ένας άλλος τρόπος για να γράφουν οι αστροναύτες. Μετά από μερικά χρόνια ερευνών και κάμποσα εκατομμύρια δολαρίων, κατάφεραν να φτιάξουν ένα στυλό που θα μπορούσε να βάλει μελάνι στο χαρτί χωρίς βαρύτητα, σε μεγάλες ή μικρές θερμοκρασίες, σε συνθήκες επιτάχυνσης, κ.λπ. Στο μεταξύ οι Σοβιετικοί κοσμοναύτες για τις ίδιες συνθήκες χρησιμοποιούσαν απλά μολύβια.

Αυτή η ιστορία δεν είναι απόλυτα ακριβής, προσφέρει ωστόσο ένα καλό παράδειγμα απλότητας και λιτότητας στη λύση πρακτικών προβλημάτων -όπως και της απουσίας κοινής λογικής στη γραφειοκρατία. Κάτι ανάλογο παρουσιάζεται και στην όψιμη πράσινη αρχιτεκτονική, η οποία πολύ συχνά έλκεται από νέες τεχνολογικές επινοήσεις αφήνοντας στην άκρη λύσεις απλές και γνωστές από παλιά, έστω κι αν αυτές προσφέρουν τα ίδια οφέλη με λιγότερο κόστος.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Η πιο προωθημένη πράσινη τεχνολογία της εποχής περιλαμβάνει νέα εξωτικά υλικά που αξιοποιούν διάφορες φυσικοχημικές ιδιότητες στη κατασκευή κτιρίων ή την παραγωγή ενέργειας: π.χ. φωτοβολταϊκές μεμβράνες υψηλής απόδοσης, κρύσταλλα χαμηλής θερμοπερατότητας, 'ψυχρά' χρώματα που ανακλούν τη θερμική ακτινοβολία, μονωτικά υλικά μεγάλης θερμικής αντίστασης, δομικές ουσίες που δεσμεύουν ή απελευθερώνουν θερμότητα εναλλάσσοντας υγρή και στερεή φάση. Όλα αυτά τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας είναι καλοδεχούμενα καθώς εμπλουτίζουν το οπλοστάσιο για βελτίωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων των κτιρίων και του αστικού χώρου. Έχουν όμως το ανάλογο κόστος και απαιτούν ειδική τεχνογνωσία στην εφαρμογή τους, οδηγώντας έτσι στο ερώτημα του κατά πόσο είναι κατάλληλα για ευρεία χρήση πέρα από ορισμένα έργα επίδειξης.

Πέρα από νέα υλικά, οι καινοτομίες περιλαμβάνουν και νέες ή 'νέες' κατασκευαστικές τεχνικές, όπως για παράδειγμα τις πράσινες στέγεςπου λέγεται ότι θα μας σώσουν από την υπερθέρμανση των πόλεων. Οι παλιοί ασβέστωναν τη ταράτσα ή έβαζαν μια κρεβατίνα για σκιά, αλλά σήμερα αυτά τα πολύ απλά και λιτά μέσα δεν προωθούν το ΑΕΠ της χώρας ή το οικολογικό προφίλ μιας εταιρίας. Έτσι, αντί να βάλουμε μερικά εκατοστά παχύτερη θερμομόνωση ή έστω ένα ανακλαστικό χρώμα στο ερημικό δώμα, προτιμάμε να επιβαρύνουμε στατικά το κτίριο, να πληρώσουμε για ειδική στεγάνωση, και να ποτίζουμε τακτικά τα φυτά που βρίσκονται στο έλεος του ήλιου και των ανέμων, μόνο και μόνο για να βελτιώσουμε τις θερμικές συνθήκες στον τελευταίο όροφο. Το υπόλοιπο κτίριο είναι αρκετά πιο κάτω για να δεχτεί την ευεργετική δροσιά των ξερικών φυτών του δώματος -και πολύ περισσότερο η επιφάνεια της πόλης. Άραγε το όφελος είναι ανάλογο των επιπλέον χρημάτων και φυσικών πόρων που απαιτεί το πρασίνισμα ενός δώματος;

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το γυαλί, ένα υλικό με πολλαπλά πλεονεκτήματα μεν, αλλά και σοβαρά μείον αν χρησιμοποιηθεί χωρίς μέτρο. Τα ειδικά κρύσταλλα που χρησιμοποιούμε στις μεγάλες γυάλινες όψεις για να μειώσουμε τη διακίνηση θερμότητας εξελίσσονται διαρκώς, μόνο που θα μπορούσαμε να έχουμε αντίστοιχο θερμικό αποτέλεσμα αν χρησιμοποιούσαμε πιο απλό -και πιο φθηνό- κρύσταλλο σε μικρότερα ανοίγματα. Σε άλλες περιπτώσεις προσθέτουμε στοιχεία ηλιοπροστασίας για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της υπερθέρμανσης και της αντηλιάς που προκαλούν υαλοστάσια λόγω μεγάλου μεγέθους ή δυσμενούς προσανατολισμού -μια λύση ανάγκης που πολλοί βαφτίζουν 'βιοκλιματική'. Όμως κι εδώ θα μπορούσαμε να πετύχουμε την ίδια μείωση του προβλήματος έχοντας περιορίσει την αιτία του.

Τα φωτοβολταϊκά πανέλα και οι ανεμογεννήτριες είναι δύο άλλοι πολυδιαφημισμένοι πράσινοι μηχανισμοί που -καθώς το κόστος τους πέφτει και οι επιδοτήσεις ανεβαίνουν- βλέπουμε όλο και συχνότερα σε κτίρια. Σίγουρα είναι θετικό να καλύπτουμε τις ανάγκες μας με ΑΠΕ, αλλά πιο πριν θα πρέπει να ελέγξουμε ποιές πραγματικά είναι αυτές οι ανάγκες και κυρίως τι τις προκαλεί. Πόσο νόημα έχει ας πούμε το να χρησιμοποιούμε ηλεκτρισμό από τον ήλιο για να καίμε λάμπες πυρακτώσεως σε άδειους χώρους, ή το να προσθέτουμε ανεμογεννήτριες σε ένα γυάλινο κτίριο με υπέρμετρες ανάγκες κλιματισμού;

Το να προκαλούμε ένα πρόβλημα με λανθασμένες επιλογές στον αρχικό σχεδιασμό και μετά να χρησιμοποιούμε 'βιοκλιματικά' τεχνάσματα για να το λύσουμε, δεν είναι ιδιαίτερα καλό δείγμα πράσινης αρχιτεκτονικής. Διορθώσεις στη σχέση κτιρίων και περιβάλλοντος κάναμε βέβαια και παλιότερα, χρησιμοποιώντας ποικίλα μηχανολογικά μέσα με την ψευδαίσθηση ότι το ενεργειακό κόστος είναι ασήμαντο. Τις τελευταίες δεκαετίες προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε τις ενεργοβόρες μηχανές με πιο φυσικούς μηχανισμούς, παραγνωρίζοντας όμως κάτι βασικό: Ότι η ενεργειακή και γενικότερα περιβαλλοντική συμπεριφορά ενός κτιρίου καθορίζεται σημαντικά στην πρώιμη φάση του σχεδιασμού, τότε που αποφασίζουμε τις πρωταρχικές παραμέτρους όπως θέση και προσανατολισμό, γενικές διαστάσεις και μορφή (και συνεπώς αναλογία περιβλήματος-όγκου F/V), χωροθέτηση λειτουργιών, μέγεθος και κατανομή ανοιγμάτων, κύρια υλικά. Όσα κάνουμε στη συνέχεια είναι κατά το πλείστον αξιοποίηση ή διορθώσεις των επιπτώσεων που έχουν οι αρχικές αποφάσεις μας.

Επομένως, πολλές από τις πράσινες θεραπείες σε ένα κτίριο έχουν για στόχο να αμβλύνουν δυσχέρειες που οφείλονται σε ατελή σχεδιασμό και θα μπορούσαν να λείπουν. Επιπλέον, αρκετά προβλήματα θα μπορούσαν να λυθούν χρησιμοποιώντας πιο επιδέξια τα συνήθη δομικά στοιχεία αντί να καταφεύγουμε σε εξειδικευμένα πράσινα, όπως μας δείχνει η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Κατά παράδοξο τρόπο, ο βαθμός επιτυχίας του πράσινου σχεδιασμού είναι αντίστροφος του πλήθους των ειδικών τεχνασμάτων που χρησιμοποιεί για το τελικό ζητούμενο: τον εναρμονισμό χρήστη και φύσης.

Βέβαια οι απλές λύσεις -όπως και κάθε οικονομία πόρων- έχουν δύο μειονεκτήματα: κατά κανόνα δεν ανεβάζουν τον τζίρο κανενός, και επιπλέον είναι διακριτικές. Έτσι αντιμάχονται τις θεότητες της εποχής μας, το κέρδος και την επίδειξη. Αντίθετα, τα νέα πράσινα προϊόντα προωθούν την αντίστοιχη αγορά, και γι' αυτό δεν είναι περίεργο που συχνά διαφημίζονται περισσότερο ίσως από όσο αξίζουν. Επιπλέον, μερικά από αυτά χαρίζουν κάποιο σημειολογικό γνώρισμα σε ένα κτίριο επιτρέποντας να το διαφημίζουμε στους αδαείς ως 'βιοκλιματικό'.

Το τελευταίο εξηγεί ίσως την επιλογή σύνθετων και δαπανηρών λύσεων αντί για κάτι απλούστερο και φθηνότερο -σαν το διαστημικό στυλό και το κοινό μολύβι της αρχής. Όπως είχε δηλώσει κάποιος κατασκευαστής πριν ένα χρόνο, «Ένα κτίριο δεν αρκεί να είναι πράσινο, πρέπει και να φαίνεται πράσινο». Στην εποχή των επιφανειακών εντυπώσεων, το 'φαίνεσθαι' υπερέχει του 'είναι'.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν με κανένα τρόπο ότι η πρόοδος στην πράσινη τεχνολογία είναι άχρηστη -το αντίθετο! Αλλά φαίνεται ότι μέχρι στιγμής εκμεταλλευόμαστε τις τεχνικές εξελίξεις για να παρατείνουμε ένα αδιέξοδο lifestyle, όχι για ανακωχή με τον πλανήτη. Η έμφαση σε πράσινες λύσεις υψηλής τεχνολογίας αντί σε λύσεις 'υψηλής λιτότητας' κάνει ανάγλυφη τη διαφορά μεταξύ βιοκλιματικού καιβιώσιμου, θυμίζοντας κάποιον αμετανόητο καλοφαγά που προσπαθεί να αδυνατίσει παίρνοντας χάπια αντί να κάνει δίαιτα.

Θάνος Ν. Στασινόπουλοs

Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, AAGradDipl.

7.10.2010 

Βιοκλιματική πρόταση για προσωρινές κατοικίες έκτακτης ανάγκηςστο Μαρόκο. Κάθε σκηνή προσφύγων διαθέτει πανάκριβα φωτοβολταϊκά πανέλα με inverter και μπαταρίες αμφίβολης σκοπιμότητας σε συνθήκες κρίσης.

Antilia Tower στο Mumbai της Ινδίας: Ένα από "τα 15 πιο πράσινα κτίρια του πλανήτη" ύψους 173m, με κρεμαστούς κήπους και πράσινες όψεις. 

Είναι η μονοκατοικία μιας οικογένειας.

"Οι κατακόρυφοι κήποι βοηθούν στον σκιασμό του κτιρίου και μειώνουν την αστική θερμονησίδα. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις όλο τον τοίχο σαν δέντρο αυξάνοντας το πράσινο της πόλης 10 φορές περισσότερο από ότι θα έκανε μια πράσινη στέγη. Είναι ένα πρότυπο για τα μελλοντικά κτίρια." 

[Ralph Johnson, υπεύθυνος των μελετητών Perkins + Will]


Πηγή:
http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CE%BB%CF%86%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%AD%CF%82/%CF%87%CE%AC%CF%80%CE%B9%CE%B1-%CE%AE-%CE%B4%CE%AF%CE%B1%CE%B9%CF%84%CE%B1-id3460